فشار خون یکی از مهم‌ترین نشانه‌های سلامت قلب و عروق است و تقریباً همه ما با آن آشنایی داریم. علاوه‌بر راهنمای خرید دستگاه فشارخون، مردم به راهنمایی و آموزش برای اندازه‌گیری فشارخون هم دارند. در ادامه به صورت کامل و مرحله مرحله با کمک تصاویر، به سوال چگونه فشار خون را اندازه گیری کنیم؟ پاسخ می‌دهیم.
اهمیت اندازه گیری فشار خون چیست؟
اندازه‌گیری منظم فشار خون یکی از اقدامات کلیدی برای حفظ سلامت و پیشگیری از عوارض جدی است. فشار خون بالا که به عنوان یک بیماری شایع شناخته می‌شود، می‌تواند بدون علائم آشکار به اندام‌های حیاتی مانند قلب، مغز، کلیه‌ها و چشم‌ها آسیب برساند. این بیماری عامل اصلی حدود 50 درصد از موارد نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی و سکته‌های قلبی و مغزی است. از آنجا که فشار خون بالا اغلب تا زمان بروز عوارض هیچ علامتی ندارد، اندازه‌گیری دوره‌ای آن به کمک دستگاه فشار خون تنها راه تشخیص زودهنگام و پیشگیری از مشکلات جدی است.
با اندازه‌گیری و ثبت منظم فشار خون، اطلاعات ارزشمندی در اختیار پزشک قرار می‌گیرد که به تشخیص دقیق و ارائه درمان مؤثر کمک می‌کند. فشار گرفتن به بیماران کمک می‌کند تا با پیروی از توصیه‌های پزشکی، مانند مصرف به‌موقع داروها، کنترل وزن، کاهش مصرف نمک، افزایش مصرف میوه و سبزیجات، مدیریت استرس و ترک الکل، فشار خون خود را سالم نگه دارند. استفاده از دستگاه‌های استاندارد فشارسنج، به ویژه برای افرادی با شرایط خاص مانند ضربان قلب نامنظم، اهمیت زیادی دارد تا نتایج دقیق و قابل اعتمادی به دست آید. در نهایت، کنترل به موقع فشار خون می‌تواند خطر ابتلا به عوارض خطرناک را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
بدترین زمان و بهترین زمان اندازه گیری فشار خون کدام است؟
برای ثبت نتایج دقیق در اندازه گیری فشار خون، انتخاب زمان مناسب اهمیت زیادی دارد. معمولاً بهترین زمان اندازه گیری فشار خون صبح زود پس از بیدار شدن یا عصر پیش از شام است، زمانی که بدن در حالت آرام قرار دارد. پیش از شروع اندازه گیری فشار خون، بهتر است چند دقیقه بنشینید تا بدنتان آرام شود. همانطور که می‌دانید قهوه برای فشار خون بالا مضر است و بهتر است حداقل نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار کافئین، سیگار یا فعالیت بدنی سنگین انجام ندهید. خالی بودن مثانه نیز اهمیت دارد، زیرا مثانه پر ممکن است فشار خون را بالاتر از مقدار واقعی نشان دهد. علاوه‌بر این، کاهش عوامل استرس‌زا پیش از اندازه‌گیری به دقت نتایج کمک می‌کند. در نهایت، باید کمر شما صاف باشد، پاهای شما روی زمین قرار گرفته و یک دست روی یک سطح صاف قرار بگیرد.
بدترین زمان برای اندازه گیری فشار خون، بلافاصله بعد از فعالیت‌هایی است که فشار خون را به طور موقت بالا می‌برند؛ مثل ورزش سنگین، خوردن غذاهای پرنمک، نوشیدن قهوه یا قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا. همچنین، اندازه گیری فشار خون زمان‌هایی که بدن در حالت نوسان شدید است، مانند بلافاصله پس از بیدار شدن با فشار خون صبحگاهی بالا (بین 6 تا 10 صبح) یا شب برای افرادی با فشار خون بالا شبانه، ممکن است نتایج نادرستی نشان دهد. برای جلوگیری از خطا، حداقل 30 دقیقه بعد از فعالیت بدنی، مصرف کافئین یا غذا صبر کنید و در محیطی آرام، با مثانه خالی فشار خون خود را اندازه بگیرید.
آشنایی با انواع دستگاه اندازه گیری فشار خون
برای اندازه گیری فشار خون، فشارسنج‌های مختلفی با ویژگی‌ها و دقت‌های متفاوت وجود دارند. در ادامه، انواع فشارسنج‌ها را معرفی می‌کنیم:
- فشارسنج جیوه‌ای: فشارسنج جیوه‌ای دقیق‌ترین ابزار برای اندازه گیری فشار خون است و اغلب در مراکز درمانی استفاده می‌شود. فشارسنج‌های جیوه‌ای از یک ستون جیوه برای نمایش فشار خون استفاده می‌کنند و به عنوان مرجع برای کالیبراسیون سایر فشارسنج‌ها به کار می‌روند.
- فشارسنج عقربه‌ای: این فشارسنج‌ها از نوع دستی هستند و به جای ستون جیوه، از یک صفحه عقربه‌ای برای نمایش فشار خون استفاده می‌کنند. دقت آن‌ها کمی کمتر از فشارسنج‌های جیوه‌ای است، اما همچنان برای استفاده حرفه‌ای مناسب هستند. این دستگاه‌ها نیاز به مهارت و گوشی پزشکی دارند و معمولاً توسط کادر درمان استفاده می‌شوند.
- فشارسنج دیجیتال: فشارسنج‌های دیجیتال (الکترونیکی) به دلیل کاربری آسان، محبوب‌ترین گزینه برای استفاده خانگی هستند. فشارسنج دیجیتال به صورت خودکار فشار سیستولیک و دیاستولیک را اندازه‌گیری و نمایش می‌دهند. اگرچه دقت آن‌ها نسبت به انواع جیوه‌ای و عقربه‌ای کمتر است و در فشارهای بسیار بالا یا پایین ممکن است خطا داشته باشند، برای پایش منظم فشار خون در خانه بسیار کاربردی هستند.
آموزش گام به گام گرفتن فشار خون با دستگاه عقربه ای
فشارسنج عقربه‌ای یکی از دقیق‌ترین فشارسنج‌ها است اما برای استفاده صحیح نیاز به تمرین دارد. در ادامه، نحوه اندازه گیری فشار خون با فشارسنج عقربه ای را بررسی می‌کنیم:
- آماده‌سازی محیط: ابتدا، محیطی آرام انتخاب کنید. بنشینید و بازوی خود را روی سطحی صاف قرار دهید تا هم‌سطح قلب باشد. آستین خود را بالا بزنید و مطمئن شوید بازو بدون زخم یا آسیب است.
- بستن کاف: کاف را حدود ۲-۳ سانتی‌متر بالای آرنج و دور بازو ببندید. کاف را محکم کنید اما نه بیش از حد که گردش خون را مختل کند. لوله کاف را به گیج وصل کنید.
- قرار دادن گوشی پزشکی: گوشی پزشکی را روی شریان بازویی، دقیقاً در خم آرنج قرار دهید. با یک دست پمپ را فشار دهید تا کاف باد شود. همزمان به صدای نبض گوش کنید.
- باد کردن کاف: کاف را باد کنید تا صدای نبض ناپدید شود. این نقطه نشان‌دهنده فشار سیستولیک تقریبی است. کمی بیشتر حدود ۲۰-۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر باد کنید.
- تخلیه آرام کاف: حالا، پیچ تخلیه هوا را به آرامی باز کنید تا هوا به تدریج خارج شود. سرعت تخلیه باید حدود ۲-۳ میلی‌متر جیوه در ثانیه باشد. به گیج نگاه کنید و به صدا گوش دهید.
- خواندن فشار سیستولیک: اولین صدایی که می‌شنوید (کوروتکوف فاز ۱) فشار سیستولیک است. آن را یادداشت کنید. ادامه دهید تا صدا ناپدید شود (کوروتکوف فاز ۵). این نقطه فشار دیاستولیک است.
- اعلام و ثبت نتیجه: پس از اندازه‌گیری، کاف را کامل خالی کنید و نتیجه را ثبت کنید، مثلاً ۱۲۰/۸۰ میلی‌متر جیوه. در نهایت گوشی را با الکل تمیز کنید.
آموزش گام به گام اندازه گیری فشار خون با فشارسنج دیجیتال
کار با فشارسنج دیجیتال بازویی و مچی مانند کار با ترازوی دیجیتال ساده است و بهترین نوع فشارسنج برای استفاده در خانه و حتی سفر است. البته این نوع فشارسنج دقت کمتری نسبت به فشارسنج عقربه‌ای دارد. در ادامه نحوه اندازه گیری فشار خون با دستگاه دیجیتال را بررسی می‌کنیم:
- آماده‌سازی فشارسنج دیجیتال: از سلامت باتری‌ها مطمئن شوید و تاریخ/ساعت فشارسنج را بررسی کنید. همچنین مطمئن شوید کاف (بازوبند) سایز مناسبی برای دور بازو یا مچ شما داشته باشد.
- آماده‌سازی بدن:۳۰ دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون، قهوه یا چای پررنگ ننوشید، سیگار نکشید و ورزش نکنید. باید مثانه شما خالی باشد و محیط اتاق آرام با دمای متعادل باشد.
- وضعیت درست بدن: روی صندلی بنشینید و به صندلی تکیه دهید. پاهای شما باید روی زمین قرار بگیرند. ساعدتان را روی میز قرار دهید تا کاف دقیقاً هم‌سطح قلب باشد؛ یا دست را روی سینه قرار دهید تا مچ روی سطح قلب قرار بگیرد.
- درست بستن کاف: آستین را بالا بزنید و کاف را مستقیم روی پوست ببندید. لبه پایینی کاف باید ۲ تا ۳ سانتی‌متر بالاتر از چین آرنج باشد. شلنگ کاف روی قسمت داخلی بازو و هم راستا با مسیر رگ قرار بگیرد و کاف باید به اندازه‌ای سفت باشد که بتوانید یک تا دو انگشت زیر کاف قرار بگیرد. همچنین برای فشارسنج مچی باید لبه پایینی کاف ۱ تا ۲ سانتی‌متر بالاتر از خط مفصل مچ باشد و نمایشگر روی سمت کف دست و هم راستا با شریان مچ (سمت شست) قرار بگیرد.
- شروع اندازه‌گیری: صاف بنشینید و بازوی خود را بی‌حرکت نگه دارید. سپس دکمه Start را بزنید. کاف شروع به باد شدن می‌کند.
- پایان اندازه‌گیری: تا وقتی دستگاه بوق پایان را نزده یا عددها ثابت نشده‌اند، هیچ حرکتی نکنید.
- خواندن نتایج: پس از پایان اندازه‌گیری سه عدد می‌بینید: SYS (ماکزیمم/سیستولیک)، DIA (مینیمم/دیاستولیک) و Pulse (نبض).
- تکرار مجدد: 1 تا 2 دقیقه استراحت کنید و یک بار دیگر فشار خود را اندازه‌گیری کنید. اگر اختلاف دو نوبت بیشتر از 5–10 میلی‌متر جیوه بود، باید مجدد فشار را اندازه‌گیری کنید و میانگین دو عدد نزدیک‌تر را ثبت کنید.
آموزش اندازه گیری فشار خون بدون دستگاه
اگر فشار خون بالایی دارید و همیشه باید آن را اندازه‌گیری کنید اما گاهی به فشارسنج دسترسی ندارید با استفاده از روش سنتی اندازه گیری فشار خون از طریق نبض می‌توانید به طور تقریبی فشار خون سیستولیک (فشار هنگام انقباض قلب) را به دست آورید. این روش تنها عدد تقریبی فشار سیستولیک را نشان می‌دهد و دقت آن نسبت به دستگاه فشارسنج کمتر است. البته فشار خون بالا بسیار خطرناک است و باید به کمک دارو و رژیم‌های غذایی موثر مانند رژیم فستینگ که این روزها خیلی طرفدار پیدا کرده، آن را کنترل کنید.
- پیدا کردن محل نبض: ابتدا باید یکی از نقاطی که نبض در آن به خوبی حس می‌شود را پیدا کنید. بهترین محل برای این کار شریان رادیال در مچ دست است. برای پیدا کردن آن دست فرد را کمی باز کنید و کف دست رو به بالا باشد. با نوک انگشت اشاره و میانی (انگشت دوم و سوم) به آرامی روی قسمت داخلی مچ، کمی پایین‌تر از انگشت شست، فشار دهید تا ضربان را حس کنید.
- پیدا کردن قوی‌ترین نقطه نبض: انگشتان خود را کمی جابه‌جا کنید تا جایی را پیدا کنید که ضربان واضح‌تر و قوی‌تر حس می‌شود. فشار انگشتان باید ملایم باشد تا جریان خون قطع نشود.
- شمارش نبض: وقتی محل نبض را پیدا کردید، به عقربه ثانیه شمار ساعت نگاه کنید. یک دقیقه کامل تعداد ضربان‌ها را بشمارید. اگر ضربان‌ها منظم است، 30 ثانیه بشمارید و عدد به دست آمده را ضرب در 2 کنید.
کدام دست برای اندازه گیری فشار خون مناسب است؟
توجه داشته باشید که فشار خون دست راست کمی بالاتر از فشار خون دست چپ است. برای اطمینان، بهتر است فشار خون از هر دو دست اندازه‌گیری شود. اگر اختلاف فشار بین دو دست بیش از 10 میلی‌متر جیوه باشد، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات عروقی، دیابت یا بیماری‌های کلیوی باشد.
